Als iemand sterft in de omgeving van het kind...
... welke houding neem je dan best aan tegenover het kind?
Overtuigingen zoals dat je een kind verdriet moet besparen, dat het beter is dat ze van niets weten, dat je je als ouder sterk moet houden tegenover je kind en dat je kinderen beter weghoudt van aftakeling zodat ze een mooie herinnering bewaren aan de zieke of gestorven persoon, worden steeds meer tegengesproken.
Kinderen zijn niet te jong voor verlies. Verlies hoort bij het leven en dat kan je niet veranderen door bepaalde gebeurtenissen en gevoelens voor het kind te verbergen. Kinderen zijn overigens heel gevoelig voor sfeer en gevoelens... doen alsof er niets aan de hand is of hen iets wijsmaken, beschaamt hun vertrouwen en kan een kind als kwetsend ervaren. Kinderen willen er bij horen en willen een antwoord op hun vragen. Als die uitblijven, fantaseren ze zelf over antwoorden die vaak schrikbarender zijn dan de realiteit.
Het is belangrijk dat een kind tijdig ingelicht wordt als iemand stervende is en dat het er niet pas voor het eerst mee geconfronteerd wordt als de persoon overleden is.
Volgens rouwspecialist Manu Keirse zijn er zes dingen die aan kinderen verteld moeten worden wanneer iemand in de omgeving zwaar ziek wordt: dat de persoon zwaar ziek is, de naam van de ziekte, de gevolgen van de ziekte, dat het niet besmettelijk is, dat het kind geen schuld heeft aan de ziekte en hoe er verder voor het kind gezorgd zal worden.
De beste houding is om naar de vragen van kinderen te luisteren en eerlijke informatie te geven zonder rond de pot te draaien.
Als iemand stervende is, geef het kind dan voldoende de mogelijkheid om aanwezig te zijn bij de stervende. Bespreek op voorhand met het kind of het op bezoek wil gaan en waaraan het zich kan verwachten (hoe ziet de zieke er nu uit? Ligt hij of zij in bed? Beschrijf het infuus of de pijnpomp als die er is en waarvoor het dient. Kan hij of zij nog praten?). Door ook de fysieke aftakeling mee te maken, kan een kind het sterven beter plaatsen.
Net zoals bij volwassenen, is het voor hen ook gemakkelijker achteraf het verlies te verwerken als ze vooraf nog afscheid hebben kunnen nemen .
Ook als de persoon gestorven is, is het goed voor het kind om deze nog te zien als het kind dat zelf ziet zitten. Ook hier bereid je het kind best voor door te vertellen hoe de overledene er uit ziet, aanvoelt en waar hij of zij nu ligt. Misschien wil het kind wel nog iets meegeven aan de gestorvene: een tekening, een gedichtje, een medaille, een gezinsfoto...
Als je kind nu niet wil gaan kijken of als het nog erg klein is, kan je eventueel foto's nemen van de gestorvene. Als je kind er later naar vraagt, kan je hem of haar de foto's tonen. De overledene zien kan immers van belang zijn bij het aanvaarden van zijn of haar dood.
Vermijd verbloemende taal zoals 'oma is voor altijd ingeslapen' of 'opa is op een verre reis'. Kleine kinderen kunnen schrik krijgen om te gaan slapen of als iemand op reis wil gaan.
Hou er rekening mee dat kinderen pas vanaf ongeveer zes jaar de dood begrijpen als iets dat definitief en onomkeerbaar is.
Leg ook vooraf uit hoe een begrafenisviering in elkaar zit, zodat het kind weet waaraan het zich kan verwachten.
Geef ruimte aan de gevoelens en reacties van kinderen, maar deel ook gerust eigen gevoelens. Zo weet het kind dat het niet alleen is met zijn verdriet of dat het niet abnormaal is. Als het kind geen zin heeft om er over te praten, laat het dan zo, maar herhaal regelmatig dat het er met jou mag over hebben, zodat het weet dat het bij jou terecht kan. Sommige kinderen willen gewoon met rust gelaten worden en op zichzelf het gebeurde verwerken.
Schrik niet als een kind snel verandert van stemming: het is niet ongewoon dat een kind eerst erg verdrietig is en vijf minuten later vrolijk aan het spelen is. Ook voor tieners kan het belangrijk zijn om ook 'gewoon' met vrienden en tienerdingen bezig te zijn alsof er niets aan de hand is. Soms stellen kinderen het rouwen uit, tot een moment dat het voor hen haalbaar is of het voor hen veilig is (bijvoorbeeld als de andere gezinsleden door het ergste heen zijn).
Professionele hulp is aangewezen als extreme reacties zeer lang aanhouden, er totaal geen reactie komt of als het kind zich totaal onherkenbaar gedraagt.
Meer info: www.palliatieve-zorg-en-kinderen.be
Er zijn heel wat goede boeken over rouw bij kinderen, zoals bijvoorbeeld het boek van Manu Keirse "Kinderen helpen bij verlies" (Lannoo). Een boek met veel concrete tips en voorbeelden voor rituelen en creatieve ondersteuning is het boek van Claire Vanden Abbeele, "Nu jij er niet meer bent, rouwen met kinderen". Een ander boek van haar is een lees- en doekboek voor tieners: "Meer dan verdriet. Een boek voor jonge mensen die rouwen" (beide ook uitgegeven bij Lannoo).
Een overzicht van recente boeken over rouw (voor volwassenen èn voor kinderen) vind je op: www.rouwboeken.nl.
Een goede website voor kinderen met een ouder die kanker heeft is: www.kankerspoken.nl. De site is opgedeeld volgens leeftijdscategorie (tot 9 jaar, van 9 tot 13 jaar en ouder dan 13 jaar) en ook voor ouders, leerkrachten en hulpverleners is er een apart luik.
Op 15 maart 2012 bracht Koppen een reportage rond het gebruik van verhalen bij het vertellen van slecht nieuws aan kinderen. Drie Vlaamse mama's getuigen hoe ze zelf een boek schreven over verlies of verdriet, omdat ze nergens literatuur op kindermaat vonden. De videogetuigenis kan je bekijken via:http://www.een.be/programmas/koppen/slecht-nieuws-vertellen-aan-kinderen