Als in de omgeving van een kind iemand sterft of stervende is, welke houding neem je dan best aan? Hoe kan je een kind extra ondersteunen?
De eerste pagina bevat praktische tips en verwijzingen naar sites en literatuur. Op de tweede pagina ga ik dieper in op kindermassage en hoe je als ouder of vertrouwenspersoon het kind hiermee op een eenvoudige en aangename manier kan ondersteunen. Als je graag schrijft, zijn helende verhalen ook een krachtig hulpmiddel. Hierover vind je meer in het artikel "Kinderen en sterven".
Als iemand sterft in de omgeving van het kind...
... welke houding neem je dan best aan tegenover het kind?
Overtuigingen zoals dat je een kind verdriet moet besparen, dat het beter is dat ze van niets weten, dat je je als ouder sterk moet houden tegenover je kind en dat je kinderen beter weghoudt van aftakeling zodat ze een mooie herinnering bewaren aan de zieke of gestorven persoon, worden steeds meer tegengesproken.
Kinderen zijn niet te jong voor verlies. Verlies hoort bij het leven en dat kan je niet veranderen door bepaalde gebeurtenissen en gevoelens voor het kind te verbergen. Kinderen zijn overigens heel gevoelig voor sfeer en gevoelens... doen alsof er niets aan de hand is of hen iets wijsmaken, beschaamt hun vertrouwen en kan een kind als kwetsend ervaren. Kinderen willen er bij horen en willen een antwoord op hun vragen. Als die uitblijven, fantaseren ze zelf over antwoorden die vaak schrikbarender zijn dan de realiteit.
Het is belangrijk dat een kind tijdig ingelicht wordt als iemand stervende is en dat het er niet pas voor het eerst mee geconfronteerd wordt als de persoon overleden is.
Volgens rouwspecialist Manu Keirse zijn er zes dingen die aan kinderen verteld moeten worden wanneer iemand in de omgeving zwaar ziek wordt: dat de persoon zwaar ziek is, de naam van de ziekte, de gevolgen van de ziekte, dat het niet besmettelijk is, dat het kind geen schuld heeft aan de ziekte en hoe er verder voor het kind gezorgd zal worden.
De beste houding is om naar de vragen van kinderen te luisteren en eerlijke informatie te geven zonder rond de pot te draaien.
Als iemand stervende is, geef het kind dan voldoende de mogelijkheid om aanwezig te zijn bij de stervende. Bespreek op voorhand met het kind of het op bezoek wil gaan en waaraan het zich kan verwachten (hoe ziet de zieke er nu uit? Ligt hij of zij in bed? Beschrijf het infuus of de pijnpomp als die er is en waarvoor het dient. Kan hij of zij nog praten?). Door ook de fysieke aftakeling mee te maken, kan een kind het sterven beter plaatsen.
Net zoals bij volwassenen, is het voor hen ook gemakkelijker achteraf het verlies te verwerken als ze vooraf nog afscheid hebben kunnen nemen .
Ook als de persoon gestorven is, is het goed voor het kind om deze nog te zien als het kind dat zelf ziet zitten. Ook hier bereid je het kind best voor door te vertellen hoe de overledene er uit ziet, aanvoelt en waar hij of zij nu ligt. Misschien wil het kind wel nog iets meegeven aan de gestorvene: een tekening, een gedichtje, een medaille, een gezinsfoto...
Als je kind nu niet wil gaan kijken of als het nog erg klein is, kan je eventueel foto's nemen van de gestorvene. Als je kind er later naar vraagt, kan je hem of haar de foto's tonen. De overledene zien kan immers van belang zijn bij het aanvaarden van zijn of haar dood.
Vermijd verbloemende taal zoals 'oma is voor altijd ingeslapen' of 'opa is op een verre reis'. Kleine kinderen kunnen schrik krijgen om te gaan slapen of als iemand op reis wil gaan.
Hou er rekening mee dat kinderen pas vanaf ongeveer zes jaar de dood begrijpen als iets dat definitief en onomkeerbaar is.
Leg ook vooraf uit hoe een begrafenisviering in elkaar zit, zodat het kind weet waaraan het zich kan verwachten.
Geef ruimte aan de gevoelens en reacties van kinderen, maar deel ook gerust eigen gevoelens. Zo weet het kind dat het niet alleen is met zijn verdriet of dat het niet abnormaal is. Als het kind geen zin heeft om er over te praten, laat het dan zo, maar herhaal regelmatig dat het er met jou mag over hebben, zodat het weet dat het bij jou terecht kan. Sommige kinderen willen gewoon met rust gelaten worden en op zichzelf het gebeurde verwerken.
Schrik niet als een kind snel verandert van stemming: het is niet ongewoon dat een kind eerst erg verdrietig is en vijf minuten later vrolijk aan het spelen is. Ook voor tieners kan het belangrijk zijn om ook 'gewoon' met vrienden en tienerdingen bezig te zijn alsof er niets aan de hand is. Soms stellen kinderen het rouwen uit, tot een moment dat het voor hen haalbaar is of het voor hen veilig is (bijvoorbeeld als de andere gezinsleden door het ergste heen zijn).
Professionele hulp is aangewezen als extreme reacties zeer lang aanhouden, er totaal geen reactie komt of als het kind zich totaal onherkenbaar gedraagt.
Meer info: www.palliatieve-zorg-en-kinderen.be
Er zijn heel wat goede boeken over rouw bij kinderen, zoals bijvoorbeeld het boek van Manu Keirse "Kinderen helpen bij verlies" (Lannoo). Een boek met veel concrete tips en voorbeelden voor rituelen en creatieve ondersteuning is het boek van Claire Vanden Abbeele, "Nu jij er niet meer bent, rouwen met kinderen". Een ander boek van haar is een lees- en doekboek voor tieners: "Meer dan verdriet. Een boek voor jonge mensen die rouwen" (beide ook uitgegeven bij Lannoo).
Een overzicht van recente boeken over rouw (voor volwassenen èn voor kinderen) vind je op: www.rouwboeken.nl.
Een goede website voor kinderen met een ouder die kanker heeft is: www.kankerspoken.nl. De site is opgedeeld volgens leeftijdscategorie (tot 9 jaar, van 9 tot 13 jaar en ouder dan 13 jaar) en ook voor ouders, leerkrachten en hulpverleners is er een apart luik.
Op 15 maart 2012 bracht Koppen een reportage rond het gebruik van verhalen bij het vertellen van slecht nieuws aan kinderen. Drie Vlaamse mama's getuigen hoe ze zelf een boek schreven over verlies of verdriet, omdat ze nergens literatuur op kindermaat vonden. De videogetuigenis kan je bekijken via:http://www.een.be/programmas/koppen/slecht-nieuws-vertellen-aan-kinderen
Kindermassage als steun bij rouwen en sterven
Een aangename manier om kinderen te ondersteunen is massage. De meeste kinderen vinden fysieke aanraking fijn en zijn al gauw enthousiast om gemasseerd te worden. Het spreekt vanzelf dat als een kind niet van aanraking houdt, het geen goed idee is om hier op aan te dringen en dat een massage dan meer kwaad dan goed doet.
Massage biedt heel wat voordelen, zowel op fysiek, psychisch als energetisch vlak. Bij een moeilijk verlies kan massage helpen om het kind goed te gronden en goed in contact te blijven met zijn eigen lichaam en emoties. Het geeft ook een veilig en geborgen gevoel. Bij kinderen die angstig zijn en/of last van nachtmerries hebben, kan een warm voetbadje en/of een massage voor het slapengaan soms wonderen doen. Als je als ouder of andere vertrouwenspersoon het fijn vindt om te masseren, kan het een manier zijn om je band met het kind te verstevigen. Op regelmatige tijdstippen masseren, biedt bovendien een veilige structuur aan het kind om hem of haar door deze moeilijke periode te loodsen. Het geeft aan dat je voor het kind beschikbaar bent, zonder dat het verlies daarom steeds ter sprake moet komen.
Ook als iemand ernstig ziek is in het gezin, waardoor noodzakelijkerwijs veel aandacht naar de zieke gaat, kan zo'n regelmatige massage deugddoend zijn. Het kind krijgt dan tijdens 'zijn' momenten even de volle aandacht en voelt zich niet vergeten.
Maar ook kinderen die zelf ernstig ziek zijn, kunnen genieten van een massage. Waar vroeger bij ziektes zoals kanker, massage eerder afgeraden werd, wordt dat nu wel gestimuleerd. Het spreekt vanzelf dat je de duurtijd, het tempo en de druk aanpast in functie van de toestand van het kind en dat je pijnlijke plaatsen vermijdt. Zo kan het kind ook genieten van positieve lichaamservaringen en kan het beter ontspannen. Massage heeft bovendien een pijnverminderend effect.
Ook als kinderen niet meer kunnen genezen, kan massage nog heel lang deugddoend zijn. Het kan uitdrukking geven aan datgene waarvoor woorden te kort zijn. Het kan zolang het kind fysiek bewust is en aanraking nog aangenaam vindt.
Hoe kan je kinderen masseren?
Een warm voetbadje als voorbereiding kan al heel ontspannend zijn.
Het masseren zelf kan je boven op de kleren doen of met olie op de blote huid. Je kan aan de massageolie enkele druppels etherische olie toevoegen. Amandelolie is een goeie basisolie – als het kind tenminste niet allergisch is aan noten. Geschikte etherische oliën voor kinderen zijn bijvoorbeeld mandarijn, lavendel of kaneel. Mandarijn kan je combineren met kamille voor een sterk rustgevend effect. Lavendel met geranium is harmoniserend en brengt meer balans – geranium is ook goed bij depressieve gevoelens. Laat het kind altijd eerst eens aan de olie ruiken om af te toetsen of het de geur zelf ook aangenaam vindt.
Bij kleinere kinderen is het een goed idee om bij het masseren hun fantasie te stimuleren. Je kan bijvoorbeeld een verhaaltje maken bij de rugmassage. Denk bijvoorbeeld aan: 'we gaan zwemmen – daar is het water (golvende bewegingen maken) – even met onze teen voelen of het water warm is (met duim drukken) – het mag wel iets warmer (handen warm wrijven en op rug leggen) – en nu stappen we in het water (kringen tekenen) en beginnen we te zwemmen (schoolslagbewegingen wrijven op rug) enzovoort.... Eindig altijd met het gemasseerde lichaamsdeel af te strijken. Je kan er ook een kinderliedje bij halen en dat proberen uit te beelden.
Belangrijk is dat je zelf rustig en ontspannen bent. Bij kinderen oefen je iets minder druk uit dan bij volwassenen en ben je voorzichtiger met gewrichten. Luister naar de reacties van het kind en pols af en toe wat het er van vindt. Een kindermassage kan niet zo lang duren. Bij een vijfjarige is vijf à tien minuutjes al meer dan voldoende, bij een tienjarige kan je misschien wel twintig tot dertig minuten masseren. Stem je hiervoor af op het kind.
Meer info over kindermassage vind je ook op mijn website bij mijn praktijk. Je kan ook bij mij terecht om zelf je kind te leren masseren.